ساختار پوست و عملکرد آن را بهتر بشناسیم

ساختار پوست

پوست برای سلامتی و تندرستی ما عامل حیاتی محسوب می ­شود. پوست سالم علاوه بر اینکه به عنوان اولین خط دفاعی بدن در برابر باکتری ­ها و ویروس ­ها عمل می کند به تعادل مایعات بدن کمک کرده و دمای بدن را تنظیم می­ نماید. پوست بزرگترین اندام ما می باشد که 2 متر مربع از بدن را پوشش داده و تقریبا یک ششم وزن بدن را تشکیل می دهد. شرایط پوست می تواند تاثیر به سزایی در اعتماد به نفس ما ایفا نماید.

پوست یک اندام پویا و دائما در حال تغییر است و ساختار پوست از سه لایه اصلی :اپیدرم، درم و زیر پوست تشکیل شده است و هر یک از لایه ها از چندین لایه ی فرعی دیگر تشکیل شده است.

اپیدرم

اپیدرم به عنوان بیرونی ترین لایه پوست از ما در برابر سموم، باکتری ها و از دست دادن مایعات محافظت می کند. این لایه از 5 زیر لایه سلول­ های کراتینوسیت تشکیل شده است. این سلول­ ها که در داخلی ترین لایه بازال تولید می شوند، به سمت سطح پوست مهاجرت می­ کنند. همزمان با مهاجرت، سلول ها بالغ می شوند و دستخوش یک سری تغییرات می­ شوند. این فرآیند، معروف به کراتینیزه کردن (یا کورنیفیکاسیون) است که هر یک از لایه ­های فرعی را متمایز می­کند. زیر لایه های اپیدرم به قرار زیر هستند:

1- لایه بازال یا لایه پایه: داخلی ترین لایه می­باشد که سلول های کراتینوسیت در آن تولید می­ شوند.

2-لایه خاردار یا لایه سنگفرشی: در این لایه کراتینوسیت­ ها کراتین تولید می­کنند و دوکی شکل می شوند.

3-لایه گرانولار یا دانه دار: در این لایه کراتینه شدن شروع می ­شود و سلول ­ها گرانول­ های سختی تولید می­کنند و همانطور که به سمت بالا فشار وارد می­ نمایند، این گرانول­ ها به کراتین و لیپید­های اپیدرمی تبدیل می­شوند.

4-لایه شفاف: سلول ها به شدت فشرده -صاف و از یکدیگر غیر قابل تشخیص هستند.

5-لایه شاخی: بیرونی ­ترین لایه اپیدرم با به طور متوسط حدود 20 لایه فرعی از سلول­های مسطح و مرده می باشد . این سلول­ های مرده به طور منظم در فرآیندی به نام  پوسته ریزی از پوست ریخته می شوند. لایه شاخی هم چنین محل منافذ غدد عرق و منافذ غدد چربی است.

سلول های لایه شاخی توسط لیپید های اپیدرمی به هم متصل می شوند . این لیپید ها برای پوست سالم ضروری می­ باشند و سبب ایجاد سد محافظ و حفظ رطوبت می­ شوند.

هنگامی که لیپید­ها از بین می روند پوست خشک شده و احساس سفتی و زبری ایجاد می­ شود.

اپیدرم توسط امولسیونی از آب و لیپیدها (چربی ها) که به عنوان فیلم هیدرولیپیدی شناخته می­شود پوشیده شده است. این لایه توسط ترشحات عرق و غدد چربی حفظ می­ شوند و به انعطاف پذیری پوست کمک می­ کند و به عنوان یک سد در برابر باکتری­ ها و قارچ ها عمل می­کند.

قسمت آب این فیلم شامل موارد زیر می باشد :

• اسید لاکتیک و اسید آمینه های مختلف عرق
• اسید های چرب آزاد سبوم
• اسیدهای آمینه، پیرولیدین کربوکسیلیک اسید و سایر عوامل مرطوب کننده طبیعی (NMFها)که عمدتا محصولات جانبی فرایند کراتینه شدن هستند.

در بیشتر قسمت های بدن اپیدرم در مجموع تنها حدود 0.1 میلی ­متر است اگر چه در پوست اطراف چشم به طور قابل توجهی نازک­تر (5/0 میلی متر) و در کف پا ها ضخیم­ تر (بین 1 تا 5 میلی متر) است.

درم یا کوریوم

درم لایه میانی ضخیم، الاستیک و سفت پوست است که از دو لایه زیرین تشکیل شده است .

• لایه تحتانی (لایه مشبک): ناحیه ­ای عمیق و ضخیم که مرزی سیال با زیر پوست تشکیل می دهد.
• لایه بالایی (پاپیلاری) : یک مرز مشخص و موج مانند با اپیدرم تشکیل می دهد.

اجزای اصلی ساختاری درم، کلاژن و الاستین هستند که سبب ایجاد استحکام و انعطاف‌پذیری می­ شوند  و از اجزای حیاتی پوست سالم و جوان هستند. این الیاف در یک ماده ژل مانند (حاوی اسید هیالورونیک) تعبیه شده است که ظرفیت بالایی برای اتصال به آب دارد و به حفظ حجم پوست ما کمک می کند.

سبک زندگی و عوامل خارجی مانند نور خورشید و تغییرات دما بر سطح کلاژن و الاستین و بر ساختار ترکیبات اطراف آن تأثیر می گذارد. با افزایش سن، تولید طبیعی کلاژن و الاستین ما کند می شود و توانایی پوست برای اتصال به آب کاهش می­ یابد و در نتیجه چین و چروک ­ها ظاهر می شود.

درم نقش کلیدی در محافظت بدن در برابر تأثیرات و عوامل تحریک کننده خارجی و همچنین تغذیه خارجی ترین لایه­ های پوست از داخل دارد:

• بافت ضخیم و محکم آن به مهار ضربات خارجی کمک می­ کند و حاوی بافت های همبند مانند فیبروپلاست­ ها و ماست سل­ ها است که در صورت بروز آسیب که زخم ­ها را التیام می­ بخشند.
• غنی از رگ های خونی است که اپیدرم را تغذیه کرده و مواد زائد را دفع می کند.
• غدد چربی که سبوم یا چربی را به پوست می رسانند و غدد عرق که آب و اسید لاکتیک را به سطح پوست می رسانند هر دو در درم قرار دارند. این مایعات باهم ترکیب می شوند و فیلم هیدرولیپیدی را می­سازند.

درم همچنین مکان قرار گیری عروق لنفاوی، گیرنده های حسی و ریشه ی مو می باشد.

زیر پوست (هیپودرم)

درونی ترین لایه پوست ما که انرژی را ذخیره می­کند و و در عین حال بدن را عایق می­کند و به صورت عمده از موارد زیر تشکیل شده است:

• سلول های چربی (آدیپوسیت): در گروه­ های بالشتک مانند در کنار هم قرار گرفته اند.
• الیاف کلاژن ویژه ( سپتوم بافتی– مرز) : بافت های همبند سست و اسفنجی که سلول­های چربی را در کنار هم نگه می­دارند .
• رگ های خونی

تعداد سلول های چربی موجود در زیر پوست در قسمت های مختلف بدن متفاوت است . علاوه بر این، توزیع سلول های چربی نیز بین مردان و زنان متفاوت است.

عملکرد پوست

پوست سالم به عنوان یک مانع بین دنیای بیرون و درون بدن عمل می­کند و اولین و بهترین دفاع ما در برابر عوامل زیر می­باشد.

• سرما – گرما و از دست دادن آب و تشعشع: به عنوان بیرونی ترین لایه پوست لایه شاخی نقشی محوری در محافظت از بدن در برابر محیط و محدود کردن مقدار آب از دست رفته از اپیدرم ایفا می­کند. حاوی فاکتورهای مرطوب کننده طبیعی است که از روغن­های چربی لایه شاخی شامل اسید لاکتیک و اوره مشتق شده است که با آب متصل شده و به حفظ خاصیت ارتجاعی، استحکام و لطافت پوست کمک می­کنند . اگر این عوامل کاهش پیدا کنند پوست رطوبت خود را از دست می­دهد .هنگامی که رطوبت لایه شاخی به زیر 8 تا 10 درصد می­رسد مستعد خشک و ترک خوردن می ­شود. هنگامی که پوست به طور منظم در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار گیرد تولید ملانین در لایه پایه افزایش یافته و پوست برای محافظت از خود ضخیم می شود وممکن است هایپرپیگمانتاسیون رخ دهد. سلول ­های چربی همچنین می ­توانند بدن را در برابر سرما و گرما عایق نمایند.
• فشار-ضربه و سایش: اپیدرم اولین لایه دفاعی بدن را تشکیل می­دهد. سلول های چربی در زیر پوست لایه ­ای را ایجاد می کنند که به عنوان ضربه­ گیر عمل نموده و از بافت عضلانی و فاسیا (بافت فیبری که ماهیچه ها را احاطه می کند) در زیر آن محافظت می­کند. هنگامی که پوست در معرض برخی از محرک­ های خارجی قرار گیرد لایه شاخی ضخیم می ­شود. برای مثال زمانی که در معرض مالش مکرر قرار بگیرند پینه ­هایی روی دست ها یا پاها ایجاد می­شود.
• مواد شیمیایی: قابلیت بافری فیلم هیدرولیپیدی به محافظت از بدن در برابر مواد شیمیایی مضر قلیایی کمک می­کند.

• باکتری ­ها و ویروس ­ها: لایه شاخی اپیدرم و گوشته اسیدی محافظ آن، سدی را در برابر باکتری ها و قارچ ها تشکیل می­ دهند. اگر چیزی از اولین خط دفاعی عبور کند سیستم ایمنی پوست واکنش نشان می دهد.

پوست دارای وظایف دیگری نیز برای حفظ سلامتی و تندرستی می باشد

• تنظیم دمای بدن: پوست برای خنک کردن بدن عرق می­کند و سیستم عروقی درم را منقبض می­کند تا گرما را حفظ کند.
• کنترل حس: پایانه ­های عصبی پوست آن را به فشار، لرزش، لمس، درد و دما حساس می­کند.
• بازسازی: پوست قادر به ترمیم زخم­ها است.
• منبع غذایی: سلول­های چربی در زیرپوست به عنوان واحد­های ذخیره سازی مهم مواد غذایی عمل می­ کنند. هنگامی که بدن به آن­ها نیاز دارد آن ها وارد رگ­ های خونی می­شوند و به جایی که مورد نیاز است منتقل می­شوند

پوست همچنین نقش روانی مهمی دارد. به عنوان بارز ترین شاخص سلامت، وضعیت پوست ما بر احساس ما نسبت به خود و نگاه دیگران به ما مؤثر می باشد. هنگامی که پوست سالم و بدون مشکل باشد می­تواند کار خود را بهتر انجام دهد و ما احساس راحتی و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشیم.

وقتی پوست آسیب میبیند چه اتفاقی می افتد؟

پوست سالم و بدون مشکل و دارای رنگ یکنواخت، بافت صاف و آبرسانی مناسب بوده و به لمس، فشار و دما حساس است.

هنگامی که سد طبیعی پوست مختل می­شود عملکرد محافظتی و ظاهر سالم  آن به خطر می افتد:

• رطوبت و قابلیت ارتجاعی خود را از دست می­دهد و می ­تواند خشک، زبر، ترک خورده و یا افتاده به نظر برسد.
• به طور فزاینده­ای به تاثیرات خارجی مانند تغییرات دما و خورشید حساس می ­شود و مستعد عفونت می­ شود.

پوست عفونی می­ تواند ملتهب شود زیرا سلول­ های ایمنی التهابی وارد می­ شوند تا سد آسیب دیده را ترمیم کنند و عفونت را التیام ببخشند .

پوست مکانیسم­ های بازسازی و ترمیم مختلفی دارد. لایه بازال از طریق تقسیم سلولی مداوم تجدید مداوم اپیدرم را تضمین میکند:

• اگر آسیب به بالاترین لایه پوست محدود شود می تواند بدون ایجاد اسکار درمان شود.
• گر آسیب به درم برسد و غشای بازال تحت تاثیر قرار بگیرد معمولا زخم ایجاد می شود.

بهبود زخم چندین مرحله متوالی را دنبال می کند:

1. خون لخته شده غشای سختی را تشکیل می دهد و به زخم می چسبد.
2. سلول­ های مرده و آسیب دیده و بافت همبند آن ها توسط آنزیم ها شکسته و حل می شوند.
3. سلول­ هایی که با هضم باکتری های مضر و سلول ­های مرده از بدن محافظت می­کنند فعال شده و مایعات لنفاوی به داخل زخم جریان می­ یابند.
4. سلول­ های جدید از جمله جوانه ­های مویرگی -بافت های همبند و رشته­ های کلاژن در فرایندی به نام اپیتلیزاسیون تشکیل می شوند.

مرحله آخر را میتوان با استفاده از محصولات موضعی که به بهبودی کمک میکنند مانند دکسپانتنول تحریک و پشتیبانی کرد.